دستورالعمل شستشو وضد عفونی تجهیزات پزشکی و غیر پزشکی

دستورالعمل شستشو وضد عفونی
تجهیزات پزشکی و غیر پزشکی
در بیمارستان علی اصغر

تهیه شده توسط كارشناس بهداشت محیط

مقدمه
اولین بار Semmelweis ارزش شستن دستها با محلولهاي گندزدا را در پیشگیري و كاهش دادن مرگهاي ناشی از عفونتهاي پس از زايمان نشـان داد، سپس لیستر )Lister )نیز موفق شد با به كارگیري اسید كربولیك شمار عفونت زخمها را كاسته و از آنها پیشگیري نمايد.
اهمیت استفاده از مواد گندزدا حتی در عصر طاليی آنتی بیوتیكها نیز كاسته نشده و در حال حاضر استفاده از روشهاي عفونت زدايی )گندزدايی وسترون سازي( از پايه هاي مهم برنامه هاي موفق كنترل عفونتهاي بیمارستانی است. براي عفونت زدايی هوا، آب، محیط فیزيکی، وسايل و مواد و محیطهاي بیولوژيك روشهاي گوناگون فیزيکی و شیمیايی وجود دارد و پیرامون اين
روشها سئواالت زيادي مطرح است.

تعاريف و اصطالحات عفونت زدايي
قبل از ورود به بحث عفونت زدايی فیزيکی و شیمیايی الزم است به ذكر برخی از اصطالحات رايج در اين زمینه بپردازيم تا ضمن درك مفاهیم و به كارگیري روشها از اصطالحات، برداشتهاي ناهمگون نداشته باشیم.
 پاك كردن )Cleaning )يعنی زدودن "دبريها" يا مواد قابل رويت با آب.
 گندزدايی )Disinfection )يعنی استفاده از روشهاي فیزيکی يا شیمیايی به منظور كم كردن بار میکروبی.

آلودگی زدايی )Disinfestation )بر طبق اداره بهداشت و ايمنی شغلی (OSHA(آلودگی زدايی به معناي" استفاده از وسا يل فیزيکی يا شیمیايی براي حذف، غیرفعال سازي يا نابودي پاتوژن هاي منتقله از طريق خون بر روي سطح يااقالم تا جايی كه آنها قادر به انتقال ذرات عفونی نبوده و سطح يا وسیله براي دست زدن، استفاده يا امحاء ،ايمن باشد "است .اين واژه عموما در مراكز بهداشتی درمانی به همه ارگانیسم هاي پاتوژن و نه فقط آنها يی كه از طريق خون منتقل می شوند، اطالق می شود.
 سترون سازي : )Sterilization )يعنی استفاده از روشهاي فیزيکی يا شیمیايی به منظور از بین بــردن و تخريب كلیه اشکال ارگانیسمی از جمله اسپورها.
Decontamination يعنی عفونت زدايی ابزار آلوده به طوري كه براي استفاده بی خطر و مناسب باشند.
Fumigation يعنی استفاده از دودها و بخارات مواد عفونتزدا .
Pasteurization يعنی استفاده از حرارت 06 درجه سانتی گراد تا نیم ساعت .
 كلريناسیون )Chlorination )و ازونیزاسیون )Ozonization )يعنی استفاده از كلر يـا ازن براي سالم سازي آب .
 ماده گندزدا )Disinfectant )ماده اي است كه براي كم كردن بار میکروبی از روي سطوح بیجان و اجسام بکار برده میشود.
 آنتی سپتیك )Antiseptic )ماده اي است كه بازدارنده فعالیت ارگانیسمها از روي بافتهاي زنده است.
 آنتی بیوتیك )Antibiotic )ماده اي كه از رشد يا عمل میکروارگانیسم ها از طريق بازدارندگی از فعالیت يا به واسطه تخريب آن ها جلوگیري كرده يا آن را متوقف می كند .اين واژه خصوصا براي مواد آماده شده مورد استفاده براي بافت زنده به كار رفته است.
 دترجنت )Detergent )ماده اي است كه با استفاده از كشش سطحی آلودگی را میبرد. به عبارت ديگر ماده تمیزكننده اي كه ادعاي ضدمیکروبی بر روي برچسب آن وجود ندارد .اين مواد تركیبی ازيك جزءآب دوست )هیدروفیلیك)و يك جزءچربی دوست ( لیپوفیلیك )است و می تواند به 4 نوع تقسیم شود :دترجنت هاي آنیونی، كاتیونی، آمفوتريك و غیر يونی.
 وسايل بیجان :شامل وسايل يا مواد مختلفی است كه می توانند به عنوان راه انتقال يا مخزن يا منبع عفونت عمل كنند مانند وسايل معاينه آلوده.
 زمان تماس :زمانی كه يك ماده ضدعفونی كننده براي انجام عمل ضدعفونی در تماس مستقیم با سطح ياوسیله است .براي ضدعفونی سطوح اين دوره زمانی از زمان كاربرد ماده ضدعفونی كننده بر روي سطح تازمانی كه سطح تا زمانی كه سطح كامال خشك شود تعريف شده است.

تقسيم بندي اسپالدينگ
مركز پیشگیري وكنترل بیماري هاي آمريکا تقسیم بندي اسپالدينگ را براي وسايل پزشکی و جراحی توصیه كرده كه اين تقسیم بندي شامل سه دسته و بر اساس احتمال انتقال آلودگی از طريق وسايلی كه قبل از استفاده از نظر میکروبیولوژيکی آلوده اند است . اين طبقه بندي شامل وسايل بحرانی، نیمه بحرانی و غیربحرانی است.
وسايل بحرانی )devices Critical :)وسايل بحرانی به وسايلی كه در صورت آلودگی با هر میکروارگانیسمی از جمله اسپورباكتري ها خطر باالي ايجاد عفونت را داشته باشند اطالق می شوند . چون هر گونه آلودگی میکروبی میتواند بیماري را انتقال دهد بنابراين بسیار ضروري است، وسايلی كه به بافت استريل و يا سیستم عروقی بیمار وارد می شوند استريل باشند . اين
وسايل مانند وسايل جراحی، كاتترهاي قلبی، ادراري و وسايل كاشتنی هستند . بیشتر وسايل اين گروه بايد به صورت استريل خريداري شوند و يا به وسیله روش استريلیزاسیون بخار استريل شوند.
وسايل نیمه بحرانی )devices Semicritical: )وسايل نیمه بحرانی آنهايی هستند كه در تماس با غشاهاي موكوسی و پوست غیرسالم هستند . وسايل درمانی تنفسی و بیهوشی، اندوسکوپ ها، تیغه هاي الرنگوسکوپ، پروبهاي مانومتر مري، كاتترهاي مانومتر آنورك تال، حلقه هاي تنظیم كننده ديافراگم در اين گروه قرار میگیرند.
اگرچه تعداد كمی اسپور باكتري ممکن است بر روي آنها وجود داشته باشند اما اين وسايل پزشکی بايدعاري از میکروارگانیسم ها باشند.
وسايل غیر بحرانی )devices Noncritical: )وسايل غیر بحرانی آنهايی هستند كه تماس با پوست سالم داشته اما با غشاهاي مخاطی تماس ندارند . پوست سالم به صورت سد موثري در برابر اغلب میکروارگانیسم ها عمل می كند و استريل بودن وسايلی كه با پوست سالم در تماس هستند ضروري نیست . وسايل غیر بحرانی شامل بدپن ها، كافهاي فشارسنج، عصاهاي زير بغل،
نرده هاي تخت، ملحفه ها، بع ضی از ظروف غذا، میز كنار تخت، وسايل بیمار و سطوح و ... هستند.شیوه هاي شستشو(cleaning ، (گندزدايی )Disinfection )و سترون سازي )Sterilization ) وسايل مراقبتی ودرمانی بیماران يکی ازاهرمهاي اصلی كنترل عفونت میباشد كه دربه كارگیري هريك ازاين شیوه هابالحاظ كنترل عفونت وبعضی فاكتورها مثل ارزيابی هزينه ها میبايست بهترين
ومناسب ترين روشها مد نظرقرارگیرد.

سطوح مختلف گندزدايي
اسپالدينگ سه سطح گندزدايی براي سطوح و وسايلی را كه براي استفاده نیازي به استريل شدن ندارندمطرح می كند . اين سطوح گندزدايی شامل سطح باال، سطح متوسط و سطح پايین است .
اين طبقه بندي براين مبناست كه میکروارگانیسم ها معموال می توانند با توجه به ماهیت مقاومت آنها در برابر عوامل فیزيکی و يا ژرمیسیدهاي شیمیايی گروه بندي شوند.
گندزدايی سطح باال: اين سطح از ضدعفونی به عنوان استاندارد مناسب براي آماده سازي ابزارهاي نیمه بحرانی حساس به گرما از جمله اندوسکوپ هاي فايبراپتیك و قابل انعطاف تمامی باكتري هاي وژتاتیو، مايکوباكتري ها، ويروس ها، قارچ ها و اسپورها ي باكتري را غیرفعال می كند. گلوترآلدئید، پراستیك اسید و پراكسید هیدروژن از جمله مواد شیمیايی اسپوروسیدال قوي هستند كه براي ضدعفونی سطح باال به كار می روند به دلیل اثرات سمی اين مواد، فقط بايد در مواردمحدود ذكر شده به كار روند.

گندزدايی سطح متوسط: اين سطح از ضد عفونی باعث از بین رفتن اسپور باكتري ها نمی شود، اما باعث غیر فعال شدن مايکوباكتريوم توبركلوزيس واريته بويس می شود كه نسبت به ژرمیسیدهاي شیمیايی مقاومتر از باكتري هاي وژتاتیو معمولی، قارچ ها و ويروس هاي متوسط تا كوپك( با يا بدون پوشش چربی) هستند .ژرمیسیدهاي شیمیايی با قابلیت ضدعفونی سطح
متوسط شامل تركیبات حاوي كلراز جمله هیپوكلريت سديم، الکل ها، بعضی از تركیبات فنلی و يدفورها است.
گندزدايی سطح پايین: باعث غیر فعال شدن باكتري هاي وژتاتیو، قارچ، ويروس هاي پوشش داراز جمله: ويروس نقص ايمنی انسانی و وير وس آنفوالنز ا و ويروس هاي بدون پوشش از جمله آدنو ويروس هامی شود . مواد ضدعفونی كننده سطح پايین شامل تركیبات چهارگانه آمونیوم، برخی از فنلیك ها و بعضی ازيدوفورها هستند.

سطوح گندزدايي

مواد گندزدا را از نظر سطح گندزدايی به 3 دسته تقسیم میكنند:
)High Level Disinfectant( H.L.D باال سطح
Intermediate Level Disinfectant )I.L.D) بینابینی
Low Level Disinfectant (L.L.D) پايین سطح
مواد گندزداي سطح باال )D.L.H )باعث كشته شدن تمام ارگانیسمها به جز تعداد زيادي از اسپورها میشوند. مواد گندزداي بینابینی )L.I.D )باعث كشته شدن همه ارگانیسمهاي وژتاتیو از جمله مايکوباكتريوم توبركولوزيس میشوند و مواد گندزداي سطح پايین )D.L.L )باعث حذف خیلی از باكتريهاي وژتاتیو، قارچها و ويروسها میشوند.
توضيحات:
D.L.H :گندزداي سطح باال
D.L.I :گندزداي سطح متوسط
D.L.L :گندزداي سطح پايین
C :ابزار بحرانی
C.S :ابزارنیمه بحرانی
C.N :ابزار غیر بحرانی